Deel 1
De 15e Internationale Conferentie van Invest in ME Research vond plaats op 2 juni 2023 in Hinxton Hall Conference Centre, vlakbij Cambridge, VK, en ME Research UK was erbij.
De conferentie bood onderzoekers, artsen, mensen met ME/cvs en verzorgers de gelegenheid om te luisteren naar het laatste onderzoek en klinische ontwikkelingen met betrekking tot de ziekte. Degenen die hun werk presenteerden op de conferentie, en op de colloquia die eraan voorafgingen, waren onder andere door ME Research UK gefinancierde onderzoekers zoals Dr. Bhupesh Prusty, Dr. Kiran Thapaliya en Prof. Elisa Oltra.
De belangrijkste besproken onderwerpen waren onder andere:
- De diverse, multifactoriële en complexe aard van ME/cvs;
- Virussen, in het bijzonder virale reactivering, en virussen in het darmmicrobioom;
- De noodzaak om te kijken naar alle onderzoeksgebieden met betrekking tot ME/cvs in verschillende groepen – bijvoorbeeld naar geslacht, leeftijd en ziekteduur;
- De nood aan samenwerking, waarbij onderzoekers van verschillende gebieden samenwerken.
We hebben onze samenvatting van de conferentie in twee delen opgesplitst. Dit is deel een, dat informatie geeft over de belangrijkste besproken onderwerpen. Deel twee volgt, en zal dieper ingaan op het onderzoek dat tijdens de conferentie werd gepresenteerd over de diverse, multifactoriële en complexe aard van ME/cvs.
ME/cvs is divers en complex
Professor Simon Carding opende de conferentie en benadrukte dat ME/cvs een complexe ziekte is die meerdere systemen van het lichaam beïnvloedt. Dit werd weerspiegeld in de uiteenlopende aard van de lezingen die tijdens de conferentie gepresenteerd werden, en in het gepresenteerde bewijsmateriaal dat verschillen aantoont tussen mensen met ME/cvs en mensen zonder ME/cvs, en dat betrekking heeft op het immuunsysteem, het cardiovasculaire systeem en het energiemetabolisme in het lichaam.
Het idee dat ME/cvs een complexe ziekte is die invloed heeft op meerdere systemen van het lichaam, werd ook duidelijk uit gesprekken op een andere recente conferentie, “Understand, Diagnose, Treat: ME/CFS Conference 2023″ in Berlijn in mei.
Virussen en het darmmicrobioom
Een van de terugkerende interessegebieden tijdens de conferentie waren virussen en virale reactivering. Virale reactivering is een proces waarbij een virus dat een cel heeft geïnfecteerd en slapend of inactief is geweest, overschakelt naar een actieve fase van replicatie, de zogenaamde lytische fase, waardoor het virus zich kan verspreiden. Dingen zoals stress, infectie door een ander virus en lichamelijke veranderingen zoals koorts en menstruatie kunnen allemaal leiden tot virale reactivering.
Profs Klimas en Hanson stonden beiden stil bij de geschiedenis van ME/cvs in hun lezingen, en bespraken de rol van virussen en virale reactivering. Prof. Klimas herinnerde de deelnemers aan de conferentie eraan dat de rol van virale infectie als een trigger bij ME/cvs en virale reactivering geen nieuw onderzoeksgebied is, waarbij ze aangaf dat in 1990 haar werk werd gepubliceerd waarin een slechte antivirale functie en EBV-reactivering bij mensen met ME/cvs werd geïdentificeerd. Ze suggereerde echter dat COVID-19 en de opkomst van langdurige COVID een kans bieden om de rol van virale reactivering in het risico op en het voortduren van ziekte, beter te begrijpen.
Prof. Klimas en Hanson spraken over de mogelijkheid dat ME/cvs en langdurige COVID ontstaan door een asymptomatische infectie, waarbij iemand zich mogelijk niet bewust is dat hij de initiële infectie heeft. Prof. Klimas suggereerde dat alle gevallen van ME/cvs in feite te wijten zouden kunnen zijn aan een virale infectie, waarbij ze als hypothese stelde dat deze infectie ofwel:
- een symptomatische virale infectie is, waarbij de persoon zich ervan bewust is dat hij het virus heeft en symptomen vertoont; of
- een asymptomatische infectie is, waarbij geen symptomen van de virusinfectie worden waargenomen.
COVID-19 werd gebruikt als voorbeeld hiervan, waarbij veel mensen het virus opliepen en, hoewel ze geen symptomen vertoonden, in staat waren om de infectie op andere mensen over te dragen. Prof. Klimas veronderstelde dat deze asymptomatische infectie zou kunnen verklaren waarom sommige gevallen van ME/cvs lijken te zijn begonnen door een trauma of een levensgebeurtenis zonder dat er sprake was van een virus. In plaats daarvan kan er een samenvallende asymptomatische virale infectie zijn geweest, of een door een stressor veroorzaakte reactivering van een virus van een eerdere, mogelijk asymptomatische infectie.
Prof. Simon Carding sprak ook over virussen en virale reactivering met betrekking tot het darmmicrobioom in een presentatie over het werk aan het Quadram Institute. Het darmmicrobioom omvat alle micro-organismen zoals bacteriën, schimmels en virussen die in de darm leven, samen met hun genen. Microben in de darmen spelen een enorme rol in het dagelijks functioneren van het lichaam; ze werken bijvoorbeeld samen bij het verwerken van het voedsel dat we eten, vormen een belangrijke bron van essentiële voedingsstoffen (zoals vitamine B12) en kunnen gedrag en stemming beïnvloeden. Prof. Carding besprak hoe veranderingen in het darmmicrobioom, met name virussen, verband kunnen houden met ME/cvs.
Dr. Prusty besprak ook virale reactivering specifiek met betrekking tot infectie met het humaan herpesvirus zoals het Epstein-Barrvirus (ook bekend als klierkoorts), humaan herpesvirus 6 , humaan herpesvirus 7, en de ontwikkeling van ME/cvs. (ME Research UK heeft al eerder over dit onderwerp geschreven.) Dr. Prusty besprak ook werk dat door ME Research UK werd gefinancierd en waarin werd onderzocht hoe HHV-infectie zou kunnen leiden tot mitochondriale disfunctie.
Het ziekteproces dat virale infectie koppelt aan energieproblemen, is een gebied dat meer onderzoek behoeft; in feite was een van de vragen die Prof. Klimas stelde “hoe koppel je een Epstein-Barrvirusinfectie aan energieproblemen?”. Eén presentator op de conferentie, Dr. Robert Phair, presenteerde een theorie, of hypothese, genaamd de “Itaconaat Shunt Hypothese” die suggereert dat bij mensen met ME/cvs, de reactie van het lichaam op een infectie is veranderd en in een langdurige staat van inefficiënte energieproductie komt.
ME/cvs in verschillende groepen
Dr. Vicky Whittemore besprak updates over ME/cvs-onderzoek uit de VS, en benadrukte de noodzaak voor onderzoekers om verschillende groepen mensen met ME/cvs in overweging te nemen (zoals mannen en vrouwen apart). Dit is ook besproken tijdens gesprekken op de recente ME/cvs-conferentie 2023 in Berlijn [link ME-gids].
Er is bewijs dat ME/cvs zich anders presenteert in verschillende populaties. Bijvoorbeeld door de ernst van de ziekte, door de duur van de ziekte, tussen mannen en vrouwen, en tussen kinderen en volwassenen. Daarom is het belangrijk om in onderzoek rekening te houden met deze variaties, door groepen apart te bekijken, of door aanpassingen te gebruiken en subgroepen te onderzoeken in statistische analyses.
Samenvattend kwam tijdens de conferentie in Cambridge zowel de noodzaak naar voren om onderzoek te doen naar mannen als vrouwen met ME/cvs, als de noodzaak om rekening te houden met alle ernstgroepen van ME/cvs. Deze discussies benadrukten ook het gebrek aan onderzoek naar mensen die gecategoriseerd zijn als mensen met ernstige of zeer ernstige ME/cvs.
In feite was een groot deel van het onderzoek dat tijdens deze conferentie werd gepresenteerd, gericht op mensen met ernstige M/cvs. Prof. Carding sprak bijvoorbeeld over werk waarbij gekeken werd naar het darmmicrobioom bij mensen met ernstige ME/cvs, Prof. Jonas Bergquist besprak werk waarbij mensen met ernstige ME/cvs in Zweden bezocht werden, en Dr. Dag Storla presenteerde werk met betrekking tot behandelingen in een kliniek in Noorwegen voor mensen met ernstige ME/cvs.
Desondanks stelde Prof. Carding dat, terwijl mensen met ernstige ME/cvs naar schatting 25% uitmaken van alle mensen met de ziekte, onderzoek naar ernstige ME/cvs slechts 1% uitmaakt van het onderzoek dat naar de ziekte is gedaan. Men denkt dat dit voornamelijk te wijten is aan de beperkte toegankelijkheid van onderzoeken, en dat de gezondheidsbelasting van mensen met ernstige ME/cvs het erg moeilijk maakt om erbij betrokken te raken. ME Research UK heeft al eerder over deze uitdaging geschreven, en het werk van Victoria Strassheim en collega’s, gefinancierd door ME Research UK, heeft samen met ander onderzoek bijgedragen aan aanbevelingen voor onderzoekers om de inclusie van mensen met ernstige ME/cvs in onderzoek van hoge kwaliteit te ondersteunen.
Samenwerking is nodig
De complexe aard van ME/cvs, en het feit dat het meerdere systemen in het lichaam beïnvloedt, betekent dat onderzoekers uit verschillende gebieden moeten samenwerken of samenwerken aan onderzoeksprojecten. Dit werd benadrukt door Dr. Vicky Whittmore, die in haar toespraak over onderzoeksupdates van de National Institutes of Health (NIH) in de VS de noodzaak benadrukte om over instituten heen te werken om onderzoek naar ME/cvs vooruit te helpen. Dr. Whittmore sprak ook over samenwerkings- en communicatiemiddelen die in de VS zijn ontwikkeld om onderzoekers te helpen connecties op te bouwen:
- mapMECFS is een online portaal voor het delen van gegevens met als doel onderzoekers een platform te bieden voor het zoeken naar en verkrijgen van toegang tot gegevens van een breed scala aan biomedische onderzoeken naar ME/cvs;
- searchMECFS is een online zoekinstrument om onderzoekers te helpen bij het identificeren en aanvragen van monsters van biologisch materiaal (zoals bloed) en klinische gegevens voor ME/cvs-onderzoek.
Deze tools maken deel uit van het ME/cvs Research Network (MECFSnet) dat wordt gefinancierd door de NIH. Op dit moment omvatten de tools niet alle ME/cvs-onderzoeksprojecten, en ethische beperkingen betekenen dat het delen van gegevens niet altijd mogelijk is. De ontwikkeling van de tools biedt echter wel een toegankelijke mogelijkheid voor onderzoekers om resultaten van onderzoeken naar ME/cvs te verkennen, en mogelijk hun werk te verbinden door samenwerking met het oog op het bevorderen van biomedisch onderzoek naar ME/cvs.
Deze behoefte aan samenwerking in onderzoek naar ME/cvs waarbij multidisciplinaire teams en partnerschappen betrokken zijn, is ook erkend in financieringsmogelijkheden zoals de UKRI Researching ME/CFS: Highlight Notice waarover ME Research UK berichtte.
Conclusie
Het onderzoek en de updates die tijdens de conferentie werden gepresenteerd, richtten zich op de behoefte aan gezamenlijk onderzoek dat rekening houdt met verschillende groepen mensen met ME/cvs. Het bleek ook uit de presentaties dat het onderzoek naar virussen, met name virale reactivering, en de rol die ze spelen bij ME/cvs een nieuwe impuls heeft gekregen door de COVID-19-pandemie en de opkomst van langdurige Covid, iets wat Prof. Nancy Klimas specifiek benadrukte.
Er is meer onderzoek nodig om te begrijpen of virale activiteit bijdraagt aan het ziekteproces bij ME/cvs, en ook om na te gaan welke specifieke virale soorten het meest betrokken zijn. Dit is iets waar een nieuw ME Research UK gefinancierd project, geleid door Dr. Amy Proal van de PolyBio Research Foundation in de VS, naar zal kijken. Dr. Proal en haar team zullen specifiek kijken naar het identificeren van virussen in weefsel- en zenuwmonsters van ME/cvs-patiënten.
© ME Research UK, 16 juni 2023. Vertaling admin, redactie NAHdine, ME-gids.
Deel 2
Zoals al besproken werd in deel 1, weerspiegelden de lezingen op de Invest in ME Research-conferentie het complexe en multisysteemkarakter van ME/cvs. Dit werd vooral duidelijk uit bewijs met betrekking tot verschillen tussen mensen met ME/cvs en gezonde mensen (bekend als ‘controles’), evenals enkele verschillen die nog steeds theoretisch zijn.
Vier gebieden kwamen naar voren, en de belangrijkste boodschappen van elk gebied werden hieronder samengevat, voordat we ze in meer detail bekijken. Invest in ME Research heeft ook video’s van elke lezing beschikbaar gesteld op hun website.
Boodschappen om te onthouden
- Cardiovasculair systeem, ademhalingsfunctie en energiemetabolisme
Dr. David Systrom: mensen met ME/cvs hadden beperkingen in de maximale hoeveelheid zuurstof die het lichaam in één keer kon gebruiken tijdens intensieve inspanning (aerobe capaciteit). - Identificatie van metabole profielen
Prof. Karl Johan Tronstad: verschillen in verbindingen gerelateerd aan metabolisme die kunnen wijzen op een niveau van energetische belasting werden geïdentificeerd bij mensen met ME/cvs; deze veranderingen werden gegroepeerd in drie verschillende profielen die geassocieerd kunnen worden met de ernst van de ziekte - Immuunsysteem en energiemetabolisme
Prof. Maureen Hanson: een vorm van T-cellen van mensen met ME/cvs vertoonde bewijs van metabole veranderingen in vergelijking met die van gezonde controles, wat wijst op T-celuitputting die kan wijzen op chronische immuunveranderingen bij mensen met ME/cvs. - Immuunsysteem en mitochondriale disfunctie
Dr. Bhupesh Prusty: reactivering van een specifiek humaan herpesvirus in slechts een paar cellen zou kunnen leiden tot een ontstekingsreactie in meerdere systemen in het lichaam bij mensen met ME/cvs.
Cardiovasculair systeem, ademhalingsfunctie en energiemetabolisme
Dr. David Systrom presenteerde resultaten van invasieve cardiopulmonale inspanningstests (of iCPET) bij mensen met ME/cvs. Met deze test kunnen onderzoekers kijken naar de cardiovasculaire, ademhalings- en metabole functie tijdens inspanning. Aan de studie, die in 2021 werd gepubliceerd, namen 160 mensen deel, voornamelijk vrouwen, die voldeden aan de criteria voor ME/cvs van 2015 van het Institute of Medicine (nu bekend als de National Academy of Medicine). De deelnemers ondergingen de iCPET allemaal rechtop; Dr. Systrom verduidelijkte dat tekenen van autonome disfunctie worden gemist als de test liggend wordt uitgevoerd.
De resultaten toonden aan dat mensen met ME/cvs beperkingen hadden in de maximale hoeveelheid zuurstof die in één keer door het lichaam kon worden gebruikt tijdens intensieve inspanning (aerobe capaciteit). Tijdens deze intensieve inspanning werden twee groepen van waarneembare kenmerken (inspanningsfenotypen) geïdentificeerd: één met hoge en één met lage niveaus van bloedstroom naar de longen (pulmonale bloedstroom). De twee groepen hadden de volgende kenmerken:
- Lage bloedstroomgroep – lage vullingsdruk in beide kamers van het hart (bekend als lage biventriculaire vullingsdruk of ‘preload failure’) tijdens rechtop fietsen.
- Groep met hoge bloedstroom – verzwakking van het vermogen van de spier om het geleverde bloed te gebruiken.
De studie vond ook dat een groot deel van de ME/cvs-patiënten in beide groepen bewijs had van schade aan de dunne vezels van de zenuwen die buiten de hersenen en het ruggenmerg liggen (perifeer zenuwstelsel), iets wat ook gezien is in onderzoek naar fibromyalgie en POTS. Dr. Systrom suggereerde dat, hoewel er meer onderzoek nodig is, deze bevindingen een verklaring zouden kunnen zijn voor malaise na inspanning, in plaats van ‘deconditionering’ zoals door sommigen wordt gesuggereerd.
Identificatie van metabole profielen
Prof. Karl Johan Tronstad sprak over werk dat gericht was op het onderzoeken van veranderingen in het systeem dat energie genereert voor het lichaam (metabole veranderingen) bij mensen met ME/cvs. Prof. Tronstad besprak een verkennende studie die hij in 2021 met collega’s publiceerde en waarin gekeken werd naar veranderingen van ‘energiebrandstoffen’ in het bloed (metabolomica). De studie omvatte 83 mensen die voldeden aan de Canadese Consensus Criteria voor ME/cvs, die allemaal twee of meer jaar ziek waren geweest met milde tot ernstige ME/cvs, en 35 gezonde controles die vergelijkbare verdelingen hadden van leeftijd, body mass index, en aantallen mannen en vrouwen.
De resultaten waren complex, maar toonden kort samengevat aan dat er significante verschillen waren in verbindingen met betrekking tot het metabolisme, met name verbindingen met betrekking tot het metabolisme van lipiden (vetten) en aminozuren (moleculen waaruit eiwitten zijn opgebouwd). Prof. Tronstad suggereerde dat deze veranderingen kunnen wijzen op een niveau van ‘energetische belasting’ bij mensen met ME/cvs.
Bovendien bleek uit het onderzoek dat de metabole veranderingen bij mensen met ME/cvs gegroepeerd konden worden in drie verschillende profielen (metabole fenotypen). De auteurs noemden deze ME-M1, ME-M2 en ME-M3. De resultaten toonden aan dat twee van deze fenotypes, ME-M1 en ME-M2, bijna volledig verschilden van gezonde controles en het andere, ME-M3, niet.
- ME-M1 – suggereerde dat het lichaam minder efficiënte brandstoffen was gaan gebruiken om energie te leveren.
- ME-M2 – suggereerde dat er lage niveaus van insulineresistentie en een verhoogde ontstekingsreactie waren.
- ME-M3 – hoewel het enige overeenkomsten had met de andere twee fenotypes, werd het gegroepeerd met de gezonde controles.
De studie keek ook naar het vermogen van de deelnemers om activiteiten uit te voeren die te maken hebben met het dagelijks leven, en ontdekte dat degenen in de ME-M2-groep de laagste scores hadden voor fysiek functioneren, gevolgd door ME-M1 en dan ME-M3. De auteurs stelden dat dit patroon overeenkwam met trends in de ernst van ME/cvs, wat aangeeft dat de metabole fenotypen geassocieerd kunnen zijn met de ernst van de ziekte. Uit de resultaten werd echter niet duidelijk of de ernst van de ziekte van invloed was op veranderingen in het metabolisme, of dat de veranderingen in het metabolisme van invloed waren op de ernst van de ziekte. Prof. Tronstad benadrukte dat de clustering van metabolieten in deze drie verschillende profielen bij mensen met ME/cvs niet verklaard werd door factoren zoals leeftijd, geslacht, body mass index of medicatie.
Immuunsysteem en energiemetabolisme
In haar presentatie maakte Prof. Maureen Hanson gebruik van gepubliceerd werk van haar onderzoeksteam dat zich richtte op het onderzoeken van het energiemetabolisme in T-cellen van mensen met ME/cvs. T-cellen, of T-lymfocyten, zijn een essentieel onderdeel van het immuunsysteem.
Aan het onderzoek namen 53 mensen deel die voldeden aan de Canadese Consensus Criteria voor ME/cvs en 45 gezonde controles. De verdeling van leeftijd en geslacht was vergelijkbaar in de twee groepen, en de gemiddelde ziekteduur was 21,7 jaar bij degenen met ME/cvs. Er werden bloedmonsters genomen van de deelnemers en deze werden gebruikt om het mitochondriaal metabolisme (het proces waarbij cellen energie genereren) in twee soorten T-cellen te onderzoeken: T-helpercellen, die helpen bij het controleren van de immuunrespons bij infectie, en cytotoxische T-cellen, die zich bezighouden met het vernietigen van schadelijke cellen in het lichaam.
De resultaten lieten het volgende zien:
- T-helpercellen van mensen met ME/cvs vertoonden geen stoornis in het mitochondriaal metabolisme, noch vertoonden ze moeite met het verhogen van de energieproductie in reactie op celactivering.
- Cytotoxische T-cellen van mensen met ME/cvs vertoonden wel metabole veranderingen vergeleken met die van gezonde controles, en deze veranderingen duidden op uitputting van de T-cellen.
Samenvattend stelde Dr. Hanson dat T-celuitputting iets is dat gezien wordt na chronische virale infectie en suggereerde dat het een indicatie kan zijn van chronische immuunveranderingen bij mensen met ME/cvs.
Immuunsysteem en mitochondriale disfunctie
Het onderzoek van Dr. Bhupesh Prusty, die doorlopend werk heeft dat gefinancierd wordt door ME Research UK, werd genoemd in deel één van de hoogtepunten van het conferentieartikel, met betrekking tot virussen en virale reactivering, maar zijn werk met betrekking tot het immuunsysteem en mitochondriale disfunctie rechtvaardigt meer onderzoek.
Dr. Prusty presenteerde onderzoek naar de reactivering van het humaan herpesvirus (HHV) en hoe dit kan werken als een trigger voor ME/cvs en langdurige COVID. Hij besprak een studie die gericht was op het onderzoeken van mogelijke infectieuze oorzaken en mechanismen achter mitochondriale disfunctie. Het onderzoek en de gebruikte methoden waren zeer complex, evenals de bevindingen.
In het kort maakte de studie gebruik van bloedmonsters van mensen die gediagnosticeerd waren met ME/cvs volgens de Canadese Consensus Criteria en gezonde controles die gematcht waren voor leeftijd en geslacht om een aantal onderzoeksvragen te onderzoeken. De volgende bevindingen werden waargenomen:
| Vraag | Waarneming | Wat betekent dit? |
| Hoe beïnvloedt reactivatie van HHV-6 de mitochondriën van de geïnfecteerde cel? | Reactivatie van een bepaalde HHV (HHV-6) leidde tot veranderingen in de structuur van mitochondriën (mitochondriale fragmentatie). | Deze verandering in de mitochondriale structuur werd in verband gebracht met een verminderde energieproductie en een verminderde immuunrespons. |
| Kan HHV mogelijk een factor zijn die ME/cvs veroorzaakt? | Lage niveaus van genetisch materiaal van HHV (of HHV viraal genoom) waren aanwezig in cellen van mensen met ME/cvs. | De niveaus van gedetecteerd HHV-viraal materiaal waren niet genoeg om een directe rol van actieve virale infectie bij ME/cvs te suggereren – iets waarvan Dr. Prusty opmerkte dat het verwarrend was. |
| Kan het vloeibare deel van bloed (serum) van mensen met ME/cvs mitochondriën veranderen in gezonde cellen? | Veranderingen in de structuur van mitochondriën werden waargenomen in gezonde cellen na blootstelling aan bloedserum van mensen met ME/cvs, maar niet van gezonde controles. | Serum van mensen met ME/cvs bevat iets dat leidt tot veranderingen in de mitochondriale structuur in gezonde cellen, wat geassocieerd wordt met een ontstekingsreactie. |
De waarnemingen van Dr. Prusty suggereren dat reactivatie van een specifieke HHV (HHV-6) in slechts een paar cellen bij mensen met ME/cvs zou kunnen leiden tot een ontstekingsreactie in meerdere systemen in het lichaam. Dr. Prusty legde uit dat terwijl deze ontstekingsreactie in het lichaam gericht is op bescherming tegen bepaalde virale infecties, het ook leidt tot verstoring van de energieproductie van cellen, mogelijk door mitochondriale fragmentatie.
Dr. Prusty benadrukte dat er meer onderzoek nodig is om deze bevindingen verder te onderzoeken, en in het bijzonder om mensen met ME/cvs in verschillende leeftijdsgroepen te bestuderen. Na de conferentie sprak Dr. Prusty met de TLC living with long COVID-podcast in meer detail over zijn onderzoek en enkele voorlopige bevindingen die nog gepubliceerd moeten worden.
Samenvatting
Een van de gemeenschappelijke links die door alle presentaties op de conferentie liep, was metabolisme, en hoe een veranderd metabolisme in verschillende systemen van het lichaam, zoals het immuunsysteem, kan leiden tot een ziektetoestand, zoals die gezien wordt bij ME/cvs.
Het onderzoek dat op de conferentie werd gepresenteerd, was zeer complex en elk onderzoek had zijn eigen beperkingen, wat betekent dat alle bevindingen met voorzichtigheid moeten worden geïnterpreteerd. Veel van het werk bevond zich in de vroege stadia van ontwikkeling, gekend als piloot of verkennend werk, inclusief dat van Prof. Tronstad en Dr. Prusty.
Deze vroege onderzoeksfasen zijn essentiële bouwstenen voor toekomstige, grotere studies, waarbij alle presentatoren de noodzaak benadrukten van meer biomedisch onderzoek om de mechanismen die ten grondslag liggen aan het ziekteproces en de afwijkingen die zijn vastgesteld bij mensen met ME/cvs, beter te begrijpen.
© ME Research UK, 23 juni 2023. Vertaling admin, redactie NAHdine, ME-gids.
