Jørgen Jelstad
Met dank aan de Noorse journalist Jørgen Jelstad voor de toestemming dit artikel te reproduceren op Phoenix Rising. Het origineel vind je op zijn blog. Het artikel verscheen voor het eerst in de nieuwsbrief van InvestinME over de Conferentie in Londen in 2012. Jørgen Jelstad schreef ook een boek over ME dat goede recensies kreeg.
“Ze ontdekten snel dat nieuwe ideeën in de wetenschap niet altijd met open armen ontvangen worden – zelfs als de oude niet werken.”
Switch off, switch on, The National, 2009.
2004 : Patiënt Nul
Anne Katrine wandelt in 2004 de kankerafdeling in het Haukeland University Hospital in Bergen (Noorwegen) binnen voor een behandeling tegen de lymfomen die de dokters een jaar eerder ontdekten. Na vier ronden chemotherapie leek de kanker verslagen te zijn maar opeens kwam de kanker terug en nu komt ze binnen voor haar tweede behandelingsregime.
Anne Katrine heeft ook ME/CVS sinds ze plotseling ziek werd met klierkoorts in 1997. Meerdere jaren lang was ze grotendeels huisgebonden met spierpijn, slaapproblemen en grote cognitieve moeilijkheden. Een overweldigende vermoeidheid en ziektegevoel maakten het voor haar onmogelijk haar huis te verlaten voor langer dan enkele korte momenten.
Vijf weken na de start van haar nieuwe lymfoombehandeling gebeurde er iets onverwachts. Plotseling merkte ze een duidelijke verbetering in alle ME/CVS-symptomen waar ze al meer dan 7 jaar last van had. Ze had voorheen nog nooit zoiets ervaren. Haar tienerzoon had haar ooit gezegd dat hij niet zeker was of hij het wel aankon om samen te leven met een moeder die zo ziek was als zij. Maar nu, waren ze in staat om samen op vakantie te gaan naar Turkije.
Maar opeens kwam alles weer terug. De hoofdpijn, de pijnlijke spieren, de cognitieve achteruitgang en de verwoestende vermoeidheid en malaise. Terug naar af.
“Toen je kanker had mama, hadden we de beste etentjes ooit,” zei haar dochter haar na de terugval.
Zittend in zijn kantoor in Haukeland University Hospital krabt de kankerspecialist Øystein Fluge zich verward in het haar. Wat gebeurde er nu echt met zijn patiënt Anne Katrine?
Jaren kan hij maar niet vergeten wat hij toen zag gedurende die maanden in 2004.
2009 : Pionierswerk
In oktober 2009 zat ik in een klein kantoortje in de Haukeland University Hospital in Bergen, een stad aan de westkust van Noorwegen. Ik herinner het mij nog goed. De twee dokters die hun verrassend verhaal vertellen. Ik was nog maar net begonnen met onderzoek voor mijn boek over ME/CVS toen ik een kleine pilootstudie tegenkwam van de hand van dezelfde mensen die ik vandaag voor de eerste keer ontmoette.
Zelfs toen, zonder de uitgebreide kennis over ME/CVS die ik nu heb, kan ik mij herinneren dat ik dacht: Als dit waar blijkt te zijn, dan zal dit alles veranderen.
Het was een mooi zonnige dag met sneeuw op de bergtoppen rond Bergen. Onderweg naar mijn afspraak met professor Olav Mella en dokter Øystein Fluge, zag ik grote wegwijzers die het publiek de weg wezen naar de massale vaccinaties tegen de varkensgriep. In enkele weken hadden de Noorse autoriteiten meer geld besteed aan het kopen van vaccins dan het hele Amerikaanse budget voor onderzoek naar ME/CVS van de laatste 25 jaar.
Ik herinner mij dat ik dat zag als een alleszeggende vergelijking die wees in de richting van een erg akelige toekomst voor ME/CVS. Maar nu, vroeg ik mij af of het verhaal van deze twee dokters een keerpunt zou kunnen betekenen. Na 25 jaar controverse, gebrek aan fondsen, slechte behandeling, bespotting en neergeslagen hoop. Zou dit alles veranderen?
Dr. Fluge sprak over het opmerkelijke verhaal van Anne Katrine die herstelde van de meeste van haar ME/CVS-symptomen en na die maanden heeft ze Fluge nooit losgelaten. Ze smeekte hem om uit te zoeken wat er gebeurd was. Uiteindelijk beslissen Fluge en Olav Mella, het hoofd van de kankerafdeling van het ziekenhuis, het er op te wagen ook al hadden ze nog nooit met ME/CVS gewerkt en er zelfs amper van gehoord.
“Ons vertrekpunt was: Zou dit een auto-immuunziekte kunnen zijn? En zoja, zou het kunnen dat het methotrexaat was in haar behandeling die werkte voor haar ME/CVS-symptomen?” zei Fluge.
Methotrexaat is een medicijn dat de immuunreactie onderdrukt. Het wordt gebruikt in hoge dosissen bij sommige kankerbehandelingen maar wordt ook gebruikt in lagere dosissen tegen verschillende auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis. Anne Katrine had 3 verschillende soorten kankerbehandelingen gekregen maar enkel bij eentje ervan ervaarde ze een bijna-genezing van haar ME/CVS-symptomen. In die behandeling kreeg ze methotrexaat, iets wat ze niet kreeg tijdens de andere twee behandelingen.
“We konden niet weten of onze hypothese correct was, maar ons idee was om CVS te proberen behandelen met rituximab, hetgeen een geneesmiddel is dat rechtstreeks op de B-cellen van het immuunsysteem inwerkt,” zei Fluge.
Zoals methotrexaat is rituximab een medicijn dat het immuunsysteem onderdrukt maar via een ander mechanisme. Eigenlijk vernietigt het de B-cellen voor enkele maanden vooraleer ze langzaamaan weer terug groeien. Beide geneesmiddelen worden gebruikt in de behandeling van kanker en auto-immuunziektes. In 2007 beslisten Fluge en Mella een kleine pilootstudie uit te voeren op 3 ME/CVS-patiënten. Eén van de drie patiënten die ze contacteerden, was Svein.
“Voor Olav Mella mij belde, herinner ik mij een gesprek met mijn vrouw over hoe lang ik het nog zou volhouden om met deze ziekte te leven,” zei Svein als ik hem vroeg naar zijn verhaal aan de telefoon.
Hij werkte in het plaatselijke ziekenhuis maar na een zware virale infectie 10 jaar geleden is hij nooit meer hersteld. Hij probeerde lange tijd aan het werk te blijven, maar uiteindelijk moest hij het opgeven.
“Ik was zo ziek dat ik bedgebonden was en hulp nodig had om naar het toilet te gaan. Maar uiteraard hoop ik nog altijd om ooit weer terug aan het werk te kunnen gaan,” zei Svein.
Zes weken na zijn eerste infuus met rituximab gebeurde er iets. In slechts enkele dagen verbeterden al Svein zijn ME/CVS-symptomen opmerkelijk.
“Mijn schoonvader heeft een hut en die lag maar een paar honderd meter van de weg van waar we dan te voet moesten gaan. Normaal gezien bestond mijn verblijf in die hut eruit om er gewoon zien te geraken en dan de rest van het verblijf op de sofa of in bed te liggen. Nu kon ik gaan skieën met mijn kinderen,” zei Svein.
In hun pilootstudie, gepubliceerd in BMC Neurology begin 2009, schrijven Mella en Fluge het volgende:
Hij kon wandelingen van een uur aan en werkte aan het schrijnwerk in zijn huis. Myalgische pijn was merkbaar verminderd. Cognitieve functies verbeterden opmerkelijk en hij kon nu een volledig boek uitlezen zonder onderbrekingen. Zijn overgevoeligheid voor geluid verminderde. Hij en zijn vrouw bevestigden dat hun gezinsleven er duidelijk op vooruit gegaan was.
“Na mijn eerste behandeling las ik twee boeken uit in één weekend. Voor de behandeling kon ik niet eens twee pagina’s in een keer lezen,” zei Svein.
Maar na 10 weken van grote verbetering, crashte Svein. Terug naar zijn leven binnen de vier muren van voorheen. Al zijn symptomen kwamen zo snel weer terug als ze verdwenen waren. Hij kreeg een tweede behandelingskuur en hetzelfde gebeurde. Grote verbeteringen na 6 weken gevolgd door 10 weken van blijvende verbetering en dan een crash.
In februari 2009 kreeg hij een nieuw infuus.
“Toen had ik het beste effect tot nu toe en het duurde ook langer. Ik begon aan het huis te timmeren, maakte een nieuw dak en nieuwe muren en legde kabels. Ik stort me op dit soort projecten als ik me beter voel want ik heb het gevoel dat er zoveel is dat ik heb laten liggen. Zodra mijn lichaam weer functioneert, ben ik er klaar voor,” zei Svein.
Vóór de behandeling met Rituximab kon Svein alleen de buitenshuisactiviteiten van zijn kinderen volgen door naar de foto’s ervan te kijken,.
“Dat voelt verschrikkelijk. Met de behandeling slaag ik erin om ook effectief mee te doen. Het is alsof je terug tot leven gewekt wordt, zei Svein.
De twee andere patiënten in de pilootstudie, Anne Katrine en een vrouw van begin de 20, hadden gelijkaardige grote verbeteringen na hun rituximab-behandeling. Mella en Fluge waren zelf verbaasd toen ze de verbazingwekkende resultaten van de pilootstudie zagen waarbij patiënten soms bijna volledig van al hun symptomen verlost waren.
“Toen voelden we dat we dichtbij het centrale mechanisme van de ziekte kwamen,” zei Fluge in 2009.
Ze startten een dubbelblinde, placebo-gecontroleerde en gerandomiseerde studie naar rituximab bij 30 ME/CVS-patiënten, een RCT genaamd. Placebo-gecontroleerd betekent dat de patiënten in 2 groepen worden onderverdeeld waarbij 15 patiënten een placebo kregen (zoutwater) en 15 patiënten rituximab. Dubbelblind betekent dat noch de patiënten, noch de onderzoekers weten wie het medicijn krijgt en wie het placebo. Gerandomiseerd betekent dat het toevallig is in welke groep elk van de 30 patiënten terecht komt. Dit soort onderzoek wordt beschouwd als de gouden standaard voor medisch onderzoek naar medicijnen.
Bij mijn eerste ontmoeting met de twee dokters die dag in 2009 wist geen van hen of hun studie positief zou uitpakken. Ze wisten toen nog niet welke patiënten het medicijn kregen en welke niet.
Ik volgde Mella en Fluge van nabij op in de volgende 2 jaar. Er waren ups en downs. Er was onzekerheid en hoop. En nu weten we allemaal: nieuwe hoop. Laten we de sprong maken naar oktober 2011.
Dr. Charles Shepherd
© ME Association
Dr. Charles Shepherd
© ME Association
2011 : Lofbetuigingen
“Het is het meest bemoedigende medicijnresultaat tot nu toe in de geschiedenis van de ziekte. Ook al is het een kleine studie, ze heeft dramatische resultaten opgeleverd,” zei Dr. Charles Shepherd, medische adviseur van de grootste patiëntenvereniging voor ME/CVS in Groot-Britannië tegen New Scientist in oktober 2011.
De Noorse Rituximab-studie was net gepubliceerd in PloS ONE en het kreeg massale media-aandacht. “Defect in imuunsysteem zou oorzaak zijn van ME,” rapporteerde de BBC. “Kankermedicijn kan uitkomst bieden bij chronische vermoeidheid” was de kop in Europa’s leidende krant Der Spiegel.
Nooit voorheen had de studie van een medicijn voor ME/CVS zulke veelbelovende resultaten.
De studie met 30 patiënten liet zien dat 10 van de 15 patiënten (67%) een significante verbetering merkte met het kankermedicijn Rituximab dat de meeste B-cellen in het immuunsysteem uitschakelt. 9 van de 10 respondenten ervoer een “grote verbetering” volgens de paper. In de placebogroep rapporteerden slechts 2 van de 15 (13%) een significante verbetering. Het resultaat was 10-2 tussen beide groepen of 9-1 als je enkel kijkt naar de “grote verbeteringen”.
Het bleek dat de meeste respondenten, anders dan 2 van de 3 pilootpatiënten die snel effect merkten, pas beter werden na 3 tot 7 maanden na hun infuus met het medicijn. Een andere significante bevinding was dat de meeste patiënten een terugval kenden zodra de B-celvernietiging uitwerkte, hetgeen consistent is met het effect van zulke behandelingen bij sommige auto-immuunziekten. “Dus zijn wij ervan overtuigd dat het uitschakelen van de B-cellen zich richt, op een centrale speler in de pathogenese van de ziekte CVS, rechtstreeks of onrechtstreeks” schreven de auteurs van de studie in hun paper.
Dr. Stener Kvinnsland, directeur UZ Haukeland © WikipediaDe directeur van het Universitair Ziekenhuis Haukeland, Stener Kvinnsland, die niet direct betrokken was bij de studie zei tegen de Noorse tv-zender TV2 dat hij“sterk het gevoel had dat dit een doorbraak betekende”. Dr. Kvinnsland is één van de meest gerespecteerde kankeronderzoekers van Noorwegen met een stevige reputatie en tegen een Noorse krant zei hij dat de Rituximab-bevindingen een van de meest opwindende dingen was die hij ooit in zijn professionele carrière had gevolgd.
Prof. Carmen Scheibenbogen© Invest in ME
Professor Carmen Scheibenbogen, adjunct-directeur van het Instituut voor Medische Immunologie van het Universitair Ziekenhuis Charité van Berlijn, beschreef de resultaten van de studie als een mogelijke doorbraak. “Dit is een erg belangrijke eerste stap. Voor de allereerste keer werd een therapeutische studie uitgevoerd met medicatie die oorspronkelijk toegepast werd op het immuunsysteem en die effectief bleek voor een meerderheid van de patiënten” .
In Noorwegen, een land waar ME/CVS de laatste jaren veel media-aandacht kreeg, leidde de Rituximab-studie tot een mediastorm. Meerdere dagen lang rapporteerde de media over de studie, over het gebrek aan goede zorg voor de patiënten en al de gebroken beloftes i.v.m. betere diensten voor de ME/CVS-patiënten van de overheid en de verantwoordelijke zorgverleners.
Het was alsof Rituximab een keerpunt was waarop je niet langer de indruk kon wekken dat deze ziekte niet echt was of voornamelijk een psychosomatisch probleem. Immers, hoe kan je zo’n groot kankermedicijn nu in vraag stellen? In zekere zin heeft rituximab niet enkel de betrokken patiënten genezen, maar ook het zelfrespect van duizenden Noorse ME/CVS-patiënten die eindelijk iets anders mochten ervaren dan wantrouwen en ongeloof.
In een zeldzame publieke verklaring van het Nationaal Instituut voor Gezondheid in Noorwegen verontschuldigden ze zich zelfs bij de patiënten voor het gebrek aan dienstverlening en de jaren van slechte aanpak.
Prof. Yehuda Shoenfeld© Wikipedia
Voordat de Rituximab-studie in het nieuws kwam, telefoneerde ik met het Sheba Medical Center in Tel Aviv om te spreken met de Israëlische wetenschapper en wereldvermaarde expert in auto-immuniteit, Yehuda Shoenfeld. Hij is de hoofdredacteur van Autoimmunity Reviews en heeft verschillende boeken geschreven en honderden wetenschappelijke artikels gepubliceerd over auto-immuniteit. In een overzichtsartikel van 2009 schreef hij dat recente bevindingen inzake ME/CVS “op een blijvend auto-immuniteitsfenomeen bij dergelijke patiënten wijzen dat, ook al begrijpen we het nog niet helemaal, waarschijnlijk versterkt wordt door de aanwezigheid van bepaalde infectieuze agentia en andere adjuvanten” .
“Ik kan niet met zekerheid zeggen dat het hier om een auto-immuunziekte gaat, maar CVS heeft veel gemeen met deze groep van ziektes,” vertelde een drukke Shoenfeld me aan de telefoon.
Op dat moment had hij enkel de pilootstudie van Mella en Fluge op slechts 3 patiënten gezien maar hij zei dat wat zij rapporteerden er hetzelfde uitzag als wanneer je Rituximab toedient aan patiënten met reumatoïde artritis en SLE (Lupus). Dan zei hij dat, als ze positieve resultaten behaalden in een gecontroleerde studie, dat er op zou wijzen dat een centraal mechanisme in ME/CVS in het immuunsysteem zou gevonden worden.
Ik vroeg hem of dit hem zou verbazen.
“Neen, mij niet, maar het hangt er van af aan wie je het vraagt. Ik heb het idee dat CVS in de groep van auto-immuunziekten thuishoort” , zei Shoenfeld.
Dr. Daniel Peterson© Simmaron Research
Ik heb sindsdien met verschillende internationale ME/CVS-experts gesproken, allen zonder uitzondering enthousiast over de Rituximab-resultaten. Op de Invest in ME conferentie van vorig jaar heb ik mij samen gezet met een van de meest gerespecteerde ME/CVS-dokters, Daniel Peterson en ik vroeg hem wat hij dacht.
“Ik denk dat dit een cruciale stap voorwaarts is ”, vertelde hij mij.
Om dan verder te gaan met te vertellen dat hij zelf ook de effecten van Rituximab gezien had. Meerdere van zijn ME/CVS-patiënten hadden lymfomen ontwikkeld en werden daarom behandeld met Rituximab, eentje zelfs voor meerdere jaren.
“En na de start van de behandeling verdwenen zijn ME/CVS-symptomen”, zei Peterson…
WOORDENLIJST
Methotrexaat of MTX is een geneesmiddel dat het afweersysteem onderdrukt en ontstekingen remt. Methotrexaat wordt in lage dosering (5 tot 30 mg in een wekelijkse dosering) gebruikt bij aandoeningen zoals psoriasis, reumatoïde artritis, multiple sclerose, de ziekte van Crohn, lupus erythematodes, colitis ulcerosa en astma. In hoge dosering remt methotrexaat de groei van sommige tumoren waarmee het ingezet kan worden bij sommige soorten kanker, bijvoorbeeld bij leukemie. De dosering is dan vaak 1x per dag.
B-cellen: cellen die helpen bij de afweer door antistoffen aan te maken in het beenmerg.
Adjuvant: elke factor die de immuunrespons versterkt bij contact met het antigeen
Vertaling Wake Up Call Beweging, ME-gids en ME/cvs Vereniging
Lees ook
- Is ME een auto-immuunziekte? Veelbelovende resultaten nieuwste Rituximab-studie
- Kan immunomodulerende behandeling helpen voor ME/CVS-patiënten?
- Na Rituximab studie met kankermedicijn Cyclofosfamide tegen ME
- Fase III Rituximab-onderzoek van start in Noorwegen
- Video: update ME/CVS onderzoek naar Rituximab in Noorwegen (2013)
- Invest in ME en Prof. Edwards (UCL) plannen Britse Rituximab trial
- MEandYou campagne voor grote Rituximab studie (op initiatief van patiënte Dr. Maria Gjerpe)
- Een medicijn voor ME? Het verhaal over Rituximab
- Als Rituximab niet werkt: vervolgstudie met Enbrel
- Kankermedicijn Rituximab geeft tijdelijke afname van symptomen bij ME/CVS-patiënten
